Marketri sungaty

Marketri -  mozaika  sungatydyr. Ýagny, ussat dürli reňkli agaç böleklerini hem-de olar bilen sazlaşýan başga  materialdan taýýarlanan  bölekleri birleşdirip, gymmatly sungat eserini döredýär. Marketri eseri - agaç we daş ýaly dürli materiallardan ýasalýar, ýöne bu sungatyň  iň meşhur görnüşi agaç mozaikasydyr. Bu sungat Yspyhan, Ýazd, Kaşan we Töwriz ýaly şäherlerde has giňden ýaýran.

Gadymy binalarynda keramiki plitkadan ýasalan mozaika, agaç mozaikasyndan has köp ýaýran. Agaç mozaikanyň hem gadymy taryhy bar,  ýöne agaçdan ýasalan  sungat eserleriniň  saklanyş möhletiniň  gysgalygy, gadymy eserleriň  ýitip gitmegine sebäp boldy. Bu sungatyň taryhyny käbir binalarda saklanan bezeg elementleri esasynda beýan edip bolar. Mozaika sungaty ulanylan  ilkinji binalaryň biri, Ilhaniler  döwründe gurlan Maraga şäherindäki Gyzyl gümmezdir. Bu gümmez keramiki plitkadan ýasalan mozaika nagyşlar bilen bezelipdir. Bu nagyşlar gümmeziň ajaýyp görnüşini berýär.

Binalaryň keramiki plitkadan mozaika bezegi Seljuklar döwründe, ýagny hijri ýyl hasaby boýunça 4-nji asyrda,  gülläp ösüpdir. Bu sungat Sefewiler döwründe Ardabilde iň ýokary derejesine ýetipdir, soňra bolsa paýtagtyň Yspyhana geçirilmegi bilen Yspyhan şäheri bu sungatyň merkezine öwrülipdir. Şeýh Safiuddin Ardabiliniň  Metjidi hem mozaika stilinde bezelipdir. Biziň döwrümizde  hem bu sungat gülläp ösýär we  ýaş dizaýnerler ony öwrenmek isleýärler. Bu sungat binalaryň içki bezeginde ýa-da diwar  bezeginde ulanylýar.

Sungaty öwrenijileriň  pikirine görä, agaç mozaikasy keramiki mozaikadan az ýaýran.  Ýokarda aýdylyşy ýaly, agaç mozaikasynyň metal we keramika bilen deňeşdirilende saklanyş möhletiniň  gysgalygy sebäpli agaç mozaikalaryň gadymy nusgalary şu güne çenli saklanyp galmady. Şähre-Suhte[1] diýip atlandyrylýan  gadymy şäherde  agaç mozaikanyň iň köne  nusgasy - agaç daragy  tapyldy. Bu agaç daragyň ýüzünde eýran nagyşlary bar. Alymlar bu daragyň bäş müň ýyl ozal ýasalandygyny çak edýärler. Bu sungat mongol döwründe ýaýrap, Sefewiler döwründe iň ýokary derejesine ýetipdir.