Härabärjan obasy bagly köçelerde göwün açýan gezelenç

Häzirki zaman şäherleriniň köpüsinde gurluşyklaryň täze görnüşleri taryhy gurluşlaryň ýerine geçip, şäherleriň ruhy we milli keşbi üýtgeýär. Medeniýetiň çalt ösmegi netijesinde şäherler demir-beton binalar bilen doldy we köne keşbini ýitirdi. Emma, obalar dürli sebäplere görä, bu üýtgeşmelerden biraz daşda galdy we özüne mahsus gadymylygyny saklap bildi. Şonuň üçin obalar etnografiýa, binagärlige we taryha degişli barlaglarda möhüm orun eýeleýär. Eýranda köne gurluşyny saklap galan şeýle obalaryň biri-de Härabärjan obasydyr. Bu oba häzirki zaman täsirlerini öz içine siňdirse-de, öz gadymy gurluşyny ýitirmändir.

Härabärjan obasynyň taryhy we aýratynlyklary

Bu oba Ýäzd welaýatynyň Märwäst etrabynyň çäginde ýerleşýär we onuň taryhy meýdany takmynan 20 gektara barabardyr. Märwäst Ýäzd welaýatynyň günortasynda ýerleşýär we 2021-nji ýylda (1400-nji hijri-şemsi ýylynda) Hatäm etrabyndan bölünip, özbaşdak etrap hökmünde döredildi. Rowaýatlara görä, obanyň öňki ady Awarjan bolupdyr we wagtyň geçmegi bilen Härabärjan şeklini alypdyr. Halk gürrüňlerinde aýdylmagyna görä, Härabärjan bir wagtlar «Märjan» atly uly gadymy şäheriň galyndylary bolupdyr, ýöne bu pikir ylmy taýdan doly tassyklanylmady. Obada görüp bolýan binagärlik galyndylarynyň köpüsiniň taryhy Sefewiler döwrüne (XVI asyr) gabat gelýär. Şeýle-de bolsa obanyň günbataryndan 5 km uzaklykda ýerleşýän «gaýada gazylan gonamçylygyň» takmynan 5000 ýyllyk taryhy bardygy aýdylýar. Obanyň ýerleşiş ýagdaýynyň amatly bolmagy hem-de Märwäst bilen Fars welaýatynyň Bäwanat şäheri ýaly ýerleriň ýol ugrunda bolmagyna sebäp bolup, ilkinji ýaşaýjylar şu ýerde ornaşypdyr. 1937-nji ýyla (1316-njy hijri-şemsi ýylynda) çenli Härabärjan Bäwanat etrabynyň bir bölegi hasaplanýardy. Soňra Eýranyň täze administratiw bölünişigine laýyklykda, Härabärjan şol bir atdaky dehistan (oba topary) merkezine öwrüldi. Barlaglara görä, obanyň ilkinji döreýän ýeri onuň gündogar böleginde - Juma metjidiniň we Hüseýniýäniň töwereginde bolupdyr. Ilat köpeldikçe oba demirgazyk we demirgazyk-günbatar taraplara giňäpdir.

Obanyň görnüşi we binagärlik aýratynlyklary

 Härabärjan obasynyň gadymy bölegi ýokardan seredeniňde ekin meýdanlary bilen bilelikde täsin bir görnüş berýär. Obalaryň köpüsinde «ýokarky otag» (balahane) bar. Birinji gatynda bolsa merkezi howly hem-de gadymy eýran öýlerine mahsus howuz ýerleşýär. Obanyň gurluşy uzyn görnüşli gurluş hökmünde häsiýetlendirilýär. Binagärlikde gymmatly hasaplanýan gadymy binalaryň arasynda Juma metjidi, Hüseýiniýe (Hezreti Hüseýini ýatlamak maksady bilen gurulan dini bina) we birnäçe taryhy öýler bar. Obanyň käbir jaýlary gaýa içinde oýulyp gurlupdyr. Şeýle-de obanyň göwnejaý ýaşyl köçe-baglary aýratyn özüne çekýär. Köne döredilen gonamçylygyň duran ýeri obanyň gadymy böleginiň meýdanyna barabardyr. Köne obanyň gurluş materiallary ýerli tebigy serişdelerden alnandyr. Jaýlar biri-birine gaty ýakyn gurlanlygy sebäpli olaryň üçegi biri-birine birleşip gidýär. Günorta Eýran çöllerinde bolşy ýaly, öýleriň ýokary we galyň diwarlary dar köçelere salkynlyk berýär.

Härabärjan obasynyň milli hasaba alynmagy

Obanyň gadymy binagärlik gurluşy we taryhy binalarynyň gymmatlylygy sebäpli Härabärjanyň gadymy dokmaçylygy 2023-nji ýylda (1402-nji hijri-şemsi ýylynda) Eýranyň milli miras sanawyna girizildi. Obada ýerleşýän «Edara diňi» ýa-da «Aly Äzizhan diňi» diýlip tanalýan diň Zend we Owşar nesilşalyklary döwrüne (XVIII asyr) degişli bolup, 2007-nji ýylda (1386-njy hijri-şemsi ýylynda) milli miras hökmünde hasaba alyndy.