Edebiýat / Yslamdan soň Eýran edebiýaty (kyssa)

Yslamdan soň resmi pars kyssasy arakesmeden soň özüniň asyl görnüşinden aýryldy we Samanidler döwründe “pars dari” görnüşine girdi. Gadymdan galan ilkinji kyssa ​​teksti Abu Mansur Muhammet bin Abd al-Razzagyň buýrugy bilen we Horasan we Mawerannahryň alymlar  topary tarapyndan Eýranyň Yslamdan öňki taryhy we toslama taryhy barada düzülen Abu Mansuriniň Şahnama   sahypalarydyr.

Pars kyssasyny başdan şu wagta çenli dürli mowzuklaryň nukdaýnazaryndan öwrenip bolar:

1. -    Milli we gahrymançylykly tema: Abul Mowid Balhiniň Şanama we Abu Taher Tarsousi / Tartousiniň Darab Name ýaly eserler.
2. -    Romanlar: Iň gadymy pars romany “Müň bir gije” diýlip atlandyrylýar, ilki pahlawiden arapça, soňra bolsa arap dilinden pars diline terjime edildi. “Samk Aýar” hem Faramarz bin Hodadad tarapyndan ýazylan başga bir gadymy pars romanydyr.
3. -     Kyssalar we hekaýalar: Kalila we Demaneh we  dört prosodiýa ​​eseri ýaly eserler. 
4. -    Şahsyýetleriň terjimeleri we kitaplary: Attar Nişabouri we Nafahat al-Anas Abdul Rahman Jaminiň “Tazkirat al-Awlýa” ýaly sopy şyhlarynyň durmuşy we Lobab al-albab Muhammet Awofiniň “Tazkereh” ýaly şahyrlaryň durmuşy baradaky kitaplar.
5. -    Sene ýazgylar: Eýranyň pars edebiýatynda taryh ýazuwy Şanamalar bilen başlandy (“Milletleriň we Patyşalaryň taryhy” – “Tarih-i Balami” - Muhammet bin Jarir Tabari, Abu Ali Muhammet Balami we “Jami al-Tawarih” ýazan Reşiduddin Fadlullah Hamdani, “Tarih Beyhagi” ýazan Abul Fazl Beyhagi)
6. -    Dini mowzuklar: Bu ugurda ýazylan iň gadymy eserleriň biri, Samanidler döwründe Mawerannahryň alymlar topary tarapyndan pars diline terjime edilen  Muhammet bin Jarir al-Tabariniň Tafsir al-Tabari eseriniň pars dilindäki terjimesidir. “Kaşf al-Asrar Meýbidiniň teswirleriniň” arasynda we ylahy eserleriň arasynda Naser Hosrow Kabadianiniň “Zad al-Musaferini” agzap bileris.
7. -    Syýasat, ahlak we häkimiýet: Ibn Sinanyň “Zafarnameh”;  Al-Maali Keýkawusyň “Kaboos Nameh”, Hoja Nezam al-Mulkiň “Syýasatnama”,   Ymam Muhammet Gazaliniň “Nasihat al-Muluk” we Hoja Nasiruddin Tusiniň “Ahlak Naseri” eserleri.
8. -    Edebi we owadan gep (ritorika) usullar: Bu görnüşdäki tekstler, Muhammet Ibn Omar Radowýaniniň eseri bolan “Al-Balaghehiň terjimesi”-nden başlaýar, soňra Raşid Watwat ony “Hadaig al-Sahar” bilen dowam etdirýär.
9. -    Degişme we tankyt: Geçen döwrüň iň meşhur degişmeýazyjylaryndan biri, “Ahlak al-Aşraf” atly eseri bolan Obaid Zakanidir. Gajarlar döwründe Kaani “Ketabi Parişan” kitabynda degişme görnüşinde möhüm material ýazypdyr, ýöne edebiýatyň bu görnüşiniň iň ýokary derejesi žurnalistika arkaly ösen konstitusion ynkylap bilen baglanyşyklydyr.