“Gülüstan”

Sagdynyň  “Gülüstan” eseri sazlaşykly pars prozasynyň nusgawy mysalydyr (hijri-şemsi ýyl hasaby boýunça 636 ýylda / 1258 ýylda ýazylan).  

“Gülüstan”  eseri öwüt-nesihat häsiýetine eýedir. Bu eser ahlak, jemgyýetçilik, dini mazmunlaryny öz içinde jemleýär we hoş labyzly hekaýalardan düzülen. “Gülüstan”   sözbaşydan, sekiz bapdan ybaratdyr. Baplar şeýle atlandyrylýar:

1. Patyşalaryň sypaty hakynda
2. Derwüşleriň gylygy hakynda
3. Kanagadyň artykmaçlygy hakynda
4. Geplemezligiň peýdasy barada
5. Söýgi we juwanlyk hakynda
6. Mejalsyzlyk we garrylyk hakynda
7. Terbiýäniň täsiri hakynda
8. Söz we söhbet däpleri hakynda

Sagdy “Gülüstan”  eserini  Şazada  Sagd  inb  Ebu Bekr  ibn Sagd  Zeňňä (Parsyň Atabegler neberesiniň iň görnükli hökümdary) sowgat berdi.

Çeperçiligi, nepisligi  we jümleleriň sadalygy boýunça gündogar edebiýatynda  “Gülüstan”  bilen deňleşip biljek eser ýokdur. Sagdy öz eserinde kyssanyň dürli tärlerini ussatlyk bilen ulanypdyr.  Emma  “Gülüstanyň”  özboluşlylygy eseriň üýtgeşik  owazlylygyny  döredýän ritmiki prozasyndadyr. Bu kitapda Sagdy  pars dilini arap dili  bilen garyşdyrmakdan saklandy, şol sebäpli “Gülüstan”  pars dilinde gürleýänleriň isleglerine doly laýyk gelip, ýedinji asyrda Sagdynyň girizen  uly täzeligi hökmünde  hasaplandy.

Bu eseri şol döwrüň  prozasynyň beýleki eserleri bilen deňeşdirseň, prozanyň hili boýunça ol has ýokarydyr, sebäbi eseriň ritmliligi onuň gözelligi bolup ýüze çykýar. Ritm eseriň içki mazmunyny we hilini kesgitleýär.

Soňra Moýnuddin  Joweýni  “Negerestan” eserinde, Jamy “Baharystan” eserinde, Kaany “Perişan” eserinde  we  Gaýem Magam Farahany öz eserlerinde   oňä   meňzejek boldular. Köp ýazyjylar arap, türk we pars dillerinde  “Gülüstan”  eserine  teswir ýazypdyrlar.

 “Gülüstanyň”  iň köne terjimesi Andre du Ryer  tarapyndan  terjime edilip,  1634-nji ýylda Parižde neşir edildi. Fransuz gündogary öwreniji Genri Masse  öz  kitabynda  “Gülüstanyň”  käbir bölekleriniň latyn, fransuz, iňlis, nemes, rus, arap, türk we beýleki dillere 55 terjimesini hödürledi.