Gadymy şäherden galan Kiriň aramgähi

Kir Ahemeniler dinastiýasynyň ilkinji patyşasydyr (miladydan öňki 330-550-njy ýyllar). Ata - babalarynyň uzak wagtlap Eýranyň günortasynda we merkezinde garaşsyz hökümetleri bolupdyr, käwagt onuň hökümdarlary midiýalylar tarapyndan kowlup, gurlupdyr.

Kiriň hökümdarlygynyň başlangyjy we Pasargadyň döredilmegi

Kir häkimiýet başyna gelmezden we Ahemeniler hökümdarlygynyň başlamazyndan ozal midiýalylar Eýrany dolandyrypdyrlar. Bu dinastiýanyň soňky şasy Ştawigo ýa-da Astýages nädogry syýasat alyp barýardy we halka sütem edýärdi. Ansanyň (häzirki Eýranyň günorta we günorta-günbatar sebitleri) şasy bolan Kir Astýagese garşy gozgalaň turuzdy we iki uly söweşde ony ýeňdi. Soňra midiýalylary we parslary birleşdirdi we dürli ýurtlary öz hökümdarlygynyň baýdagy astynda getirdi.

Merkezi hökümet ulgamynyň döredilmegi Kiriň Eýranyň merkezi platosynda ilkinji gezek bolup geçen iň möhüm işlerinden biri boldy. Astyagesi ýeňenden soň, Kir söweşde ýeňen ýerinde bir şäher gurup, oňa "Parskede" ýa-da "Pasargad" (parslaryň ýaşaýan ýerini aňladýar) diýip at beripdir. Şol şäheriň gurluşygynda şol döwürde Eýranyň iň soňky binagärlik mümkinçilikleri ulanylypdyr we ilkinji gezek häzirki zaman dizaýnly bag-bakçalar gurulupdyr.

Kir hökümdarlyk eden döwründe Ak hunlar döwleti bilen söweşdi we Eýranyň gündogar serhetlerinden girmeklerine rugsat bermedi. Eýran güýçlerine ýolbaşçylyk edip, bu söweşlere hut özi gatnaşdy. Hunlar Eýrana girmek synanyşyklaryndan näumyt bolansoň, ahyrsoňy Ýewropa tarap ugradylar.

Pasargadyň gurlan Murgab düzlügi şol döwürde gaty owadandy. Şol sebäpli Pasargad şol döwrüň iň owadan şäherleriniň birine öwrülipdir. Iň soňunda Kir söweşde öldürilip, Pasargadda jaýlanypdyr.

Kir aramgähiniň galyndylary

Pasargad Persepolisden 60 km demirgazykda we Şirazdan 120 km demirgazykda ýerleşýär. Taryhdaky iň uly imperiýalaryň merkezi bolan bu şäheriň galyndylary kän däl. Aleksandr Makedonskiý Eýrana girenden soň, Eýranyň beýleki şäherleri ýaly Pasargady ýok etdi.

Kiriň mazary beýik agaçlar bilen gurşalanlygy sebäpli, Aleksandr ony tapmakda kynçylyk çekipdi, ýöne ahyrsoňy binany tapandan soň üstünde bir ýazgy tapyldy diýip belleýärler: "Men Pars imperiýasyny esaslandyran we Aziýanyň şasy bolan Kir. Şonuň üçin bu mazara göriplik etme!" Ahyrynda Isgenderiň goşuny köp mukdarda altyn ogurlandan soň, mazary terk edipdirler.

Kir aramgähiniň arhitekturasy

Pasargadada ulanyan binagärlik Ilam, Müsür, Wawilon we Assiriýa sungaty we binagärçiliginden ylham alynyp ýerine ýetirildi. Şeýle-de bolsa, binagärlik stili özboluşlydyr. Mysal üçin, öňki siwilizasiýalaryň eserlerinden tapawutlylykda ýüzler doly däl-de, profilde şekillendirilýär.

Binanyň poluny, derwezelerini we Kir mazarynyň sütünlerini gurmak üçin daş, diwarlary gurmak üçin çig palçyk, potoloklary gurmak üçin agaç ulanylypdyr.

Kiriň gubury, Eýranda şeýle gurlan ikinji bina bolmagy ähtimal.

Bu arhitektura bilen ilkinji gurlan bina Kiriň atas-babasy bilen baglanyşykly we Fars welaýatynyň günbatarynda ýerleşýän "Gyz mazary" bolmagy ähtimal.

Gyz mazary, Kiriň ata – babasynyň aramgähi Şirazyň günortasynda

 

Kiriň Pasargadadaky hususy köşgi ýa-da rezidensiýasy

 

Kiriň jemgyýet köşgi

Jemgyýet köşgüne gelim - gidimleriň köp bolmagy sebäpli bu bina Pasargad sebitinde galan iň uly we iň giň bina bolupdyr. Bu köşk ýygnaklar we resmi dabaralar üçin ulanylypdyr.

Pasargadada Kiriň jemgyýet köşgi

Bu zalda aşaky bşlegi gara we ak, ýukajyk jisimler bolan sekiz sütün bar. Onuň beýikligi şeýle beýik welin, sütünleriň başlarynda görnüp duran şahly arslanlar bilen bezelendir.

Gündogar köşgi

Gadymy Pasargada şäheriniň gündogar böleginde bir köşk bolupdyr, olardan häzirki güne çenli gaty az galyndy galypdyr, emma ol şäheriň şol böleginde gurlan ilkinji bina hasaplanýar we resmi wekiller bu binadan patyşa bilen duşuşmak üçin girer ekenler. Bu eseriň galyndylarynda ganatly adamyň petroglifini görmek bolýar. Geçmişde Kiriň özüni tanadýan petroglifiň üstünde bir ýazgy bardy. Häzirki wagtda bu petroglif ýerleşýän ýerinden göçürildi.

 

Kambyslaryň mazary

Pasargad sebitiniň köp ýerinden tapawutlylykda Kambys mazary gowy saklanyp galypdyr. Bu bina Persepolisiň golaýyndaky Nägş-e Rüstemde ýerleşýän Zoroasterleriň mukaddes ýerine gaty meňzeýär.

Tol taht

Tol taht ýa-da Taht Süleýman, gadymy Pasargad şäherine seredýän depäniň üstünde ýerleşýän uly bina. Tol taht tekiz ýerde ýerleşýär we diwarlary demir gysgyçlar bilen birleşdirilen gaty uly daş böleklerden ybaratdyr.

Tol tahtden galan weýrançylyk

Bu bina Kir tarapyndan gurdurylypdyr. Binanyň gurluşygy tamamlanandan soň, kerpiçden gurlan bir bölek oňa goşulypdyr.  

 

 

Mozaffari Kerwensaraýy

Bu bina beýlekilerden has täze we XIV asyrda Kiriň köşklerinden aýrylan daş bölekleri ulanyp gurulupdyr. Ulanylan materiallar bina üçin ýaramly däldigi sebäpli, onuň polunda we diwarlarynda köp näsazlyklar bar.

Kir aramgähiniň bütin dünýä we milli sanawynda hasaba alynmagy

Beýik Kiriň aramgähi 2004-nji ýylda (1383-nji ýyl) ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawynda 1106 belgili Pasargad sebitine degişli ýerlerden biri hökmünde hasaba alyndy.

Şeýle hem bu ýadygärlik, , 1931-nji ýylyň 16-njy sentýabrynda 19-njy bellige alyş belgisi bilen Eýranyň Milli miras sanawynda hasaba alyndy (Şahrivar 24, 1310 ý.).