Türkmen aýdym-sazy

Türkmen halkynyň (Oguz) käbir taýpalary Müň ýyl ozal Jeýhunyň kenarynda ýaşap ýörkä, Samani şazadalary tarapyndan yslam dinini kabul edip, häzirki wagtda Türkmen Sähra diýilýän ýerde mesgen tutdular. Eýranyň bu sebiti Golestan welaýatynyň we demirgazyk-günbatar Horasanyň bir bölegini öz içine alýar.

Türkmen aýdym-sazynyň iň möhüm bölegi, toparlaryň aýdýan we ýerine ýetirýän eserleriniň ýygyndysydyr. Olaryň käbiri dutar sazandalar, aýdymçylar we dessançylar. Oňa goşulýan başga bir gural hem gyjakdyr. Çopanyň aýdymlary we sarbani aýdymlary, tüýdük bilen bilelikde köşeşdirmek ýa-da bejermek üçin tüýdük bilen çalynýan aýdymlar, dogluş aýdymy, akademiki ugurlarda okuwçylaryň aýdym aýtmagy, hüwdiler, läleler we ş.m. Eýranyň türkmen sazynyň mysallarydyr.

Türkmen aýdymlarynyň sany 500-den gowrak bolup, hersi belli bir taýpa ýa-da sebit bilen baglanyşykly bolup, türkmen aýdym-sazy ýerine ýetirilýär. Eýran Türkmen Sährasynda giňden ýaýran saz gurallara dutar, gyjak we tüýdügiň dört görnüşi degişlidir. Gopuz, türkmen aýal-gyzlary tarapyndan çalynýar.

Türkmen aýdym-sazy

Türkmen taýpalarynyň biri bolan Oguzlar, müň ýyldan gowurak wagt mudan ozal Syrderýanyň kenarynda ýaşan wagtlary Samani şazadalarynyň ýolbaşçylygynda Yslam dinini kabul edip, häzirki wagtda Türkmen Sähra diýilýän ýerde mesgen tutupdyrlar. Häzirki wagtda Eýranyň bu sebiti Golestan welaýatynyň we demirgazyk-günbatar Horasanyň bir bölegini öz içine alýar.

Türkmen aýdym-sazynyň iň möhüm bölegi, bagşylar tarapyndan ýerine ýetirýän eserleriniň ýygyndysydyr. Bagşylar dutar (tamdyra) çalmak bilen aýdymlary we dessanlary ýerine ýetiripdirler, Bagşylaryň ýanynda çalynýan ýene bir saz guraly hem gyjakdyr. Mundan başga-da çopanlar (düýe çopan) tüýdük arkaly dürli sazlary rahatlandyrma, köşeşdirme, we bejergi berme maksady bilen  dürli saz eserlerini ýerine ýetiripdirler.

Şeýle hem dini medreselerde okaýan talyplaryň möwlit okamakdaky we zikr aýtmakdaky heňleri, läleler, agylar we başgalar eýran türkmenleriň saz eserleriniň nusgalarydyr.

Türkmen aýdymlarynyň sany 500-den gowrak bolup, hersi belli bir taýpa ýa-da sebit aýratynlygy bilen baglanyşyklydyr. Eýran Türkmen Sährasynda giňden ýaýran saz gurallara dutar, gyjak we tüýdügiň dört görnüşi degişlidir. Gopuz saz guraly hem türkmen aýal-gyzlary tarapyndan çalynýar.