Binagärlik / Mazar Şeýh Jam,

Mazar Arifiň yzyndan gelýän   Torbat-Jam ady, Horasanyň Maadabad obasynda ýaşap geçen we şol bir ýerde jaýlanan we şeýh Jam ýa-da Pirjam ady bilen tanalýan Şeýh Ahmad Jamyň (441-536 kamary ýyly) adydyr. Torbatyň Maadabaddaky mawzoleýiniň berekedi. Onuň mazarynyň ýerleşýändigi sebäpli Maadabad Torbat Jam ady bilen tanaldy

 Arap taryhçysy Ahmed bin Ýahýa al-Balazari ilkinji gezek Hijriniň üçünji asyrynda “Fatuh-al-Baldan” kitabynda bu sebiti Zam diýip atlandyrypdyr. Meýdany 64000 metr bolan Şeýh Jam aramgähiniň binalar toplumy köne obanyň galyndylarynyň üstünde ýerleşýär. Häzirki wagtda bu toplum mazarlar, metjitler we köne gonamçylyklar we aşakdaky bölekleri öz içine alýan sebit hökmünde görmek bolýar:

Giriş derwezesi, howly, Şeýh Jamyň mazary, beýik sandyk şekilli mazar daşlary, eýwan, gümmez, Kermani metjidi, ak gümmez, Kiçi saraý, Täze Jame metjidi, Atik metjidi, Firouzşahi mekdebi ýa-da Firouzşahi gümmezi, suw howdany binasy we ýerasty metjit.

Giriş derwezesi agaç gapyly we Timuridler döwrüne degişli iki tarapynda goşa ýaýly girelge "Peştagy" ýa-da "Bosagany" öz içine alýar. Howlynyň pulunda daş örülen, ortasynda bolsa ak we gara mermer daşlar ýygyndysy bolan Şeýh Jamyň mazary, Şeýhiň mazarynyň üstünde  iki sany beýik  mazar daşy we mazaryň aýak ujunda köne pisse agajy ösýär. Bu Gümmeziň öňünde 27 metr beýiklikdäki kaşaň we owadan eýwan ýerleşýär.

"Gonbadhane metjidi" eýwanyň uza boýunda we gutarýan ýerinde toplumyň merkezi nokady we daşky görnüşi daş-töweregi binalar bilen gurşalandyr. Bu bina dört üçburçlukdan, iki sany kiçijik otagdan (jaý hökmünde), dört sekizburç arkadan, üç sany demirgazyk-günorta we gündogar girelgelerden ybarat we diwar ýüzleri  gümmeze ýetýänçä geometrik şekiller we nagyşlar bilen bezelipdir we bezeg we gurluş usuly boýunça sekizinji hijri kamary asyra degişlidir.

Kermani metjidi, bu bölümiň ajaýyp mehrabyny guran binagäriň adyny göterýän gümmezden soň toplumyň iň ajaýyp binalarynyň biridir we ol bäş sany  eýwanly girelgesi we  182 inedördül metr  ýerzemini bolan  yslam binagärlik bezegleriniň ajaýyp eseridir. Ýerzemin, her tarapynyň ortasyndaky şa kürsüsinden we ybadathana hökmünde diwarlarda ýerleşen dört sany kiçijik ýerden we  merkezi girelgede Kybla tarap bakyp duran mahrabdan ybarat.