Milli däp-dessurlar / “Çawoşhani”

Zyýaratçylaryň öňünde Pygambere (sallallahu aleýhi we sellem) we maşgalasyna öwgi aýdyp, güýçli ses bilen  owazly dini  goşgulary aýtmak.

“Çawoş”  sözi türk dilinden gelip çykyp, goşun serkerdesini ýa-da kerweniň ýolbaşçysyny aňladýar. Goşgynyň bu görnüşine Çawoşi, okyja bolsa  Çawoş ýa-da Çawoşhan diýilýär. “Çawoş”  sözi Atabegler we Ilhanlar  döwründe we ondan soňky döwürlerde ulanylypdyr.  “Çawoş”  sözi goşun we goşun işlerini guramak üçin serkerdeler toparyny aňladýardy. Sefewiler döwründe bu söz baştutan  manysynda ulanylypdyr  Hijri-kamary senenamasy boýunça  IX asyrdan galan  pars dilinde ýazylan edebi eserlere görä “Çawoş”  sözi kerweniň baştutany manysynda ulanyldy. Sefewiler döwründen bäri bu söz zyýarat bilen baglanyşykly däp-dessuryň manysyna eýe bolupdyr we bu däp  gajarlar döwründe iň ýokary derejesine ýetipdir.  Kem-kemden bu däp şeýle möhüm bolýar welin, ol eýran medeniýetiniň dini däpleriniň birine öwrülýär. Hatda sefewiler we gajarlar döwründe Eýrana gelen jahankeşdeler we gündogarşynaslar syýahat belliklerinde we syýahatnamalarynda bu däp-dessur barada agzap geçýärler.

Çawoş zyýarat ýolunyň başyndan ahyryna çenli zyýaratçylaryň öňünden gidip barýar. Onuň elinde üçburç ýaşyl baýdak bar, adatça baýdakda zyýarat edilýän ýerleriň suraty çekilen we degişli şygarlar ýazylan. Çawoş köpçülik ýerlerinde baýdagy dikýär ýa-da  egninde göterýär.  Ol  goşgy okap  adamlary zyýarata çagyrýar. Eger-de “çawoş”  seýitlerden[1] bolsa, boýnuna ýaşyl mata oraýar,  eger  ol  seýit  bolmasa, boýnuna gara mata oraýar.  Güýçli sesden başga-da, çawoşyň  gowy ýatkeşligi bolmaly, ol zyýarat ýerleri we zyýarat dessurlaryny gowy bilmeli.  Mundan başga-da gowy ýolbelet bolmaly.  Zyýaratyň ahyrynda, zyýaratçylaryň maşgalalaryna olaryň  dolanyp  gelendiklerini habar bermek üçin beýlekilerden öň  gelýär. Adatça olaryň maşgalalary zyýaratçylaryň dolanyp gelmekleri baradaky habary   eşdenlerinde, çawoşa sowgat berýärler. Öňki döwürlerde  “Çawoşhani”   däbi  we çawoş hünäri   gaty  meşhur bolupdyr. Häzirki wagtda bu däp öňküsi ýaly giň ýaýran däl,  emma Eýranyň käbir ýerlerinde henizem duş gelýär.