Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň mugallymlary we talyplarynyň gatnaşmaklygynda Eýran Yslam Respublikasynyň Aşgabat şäherindäki ilçihanasynyň Medeniýet merkezinde Hekim Nyzamy Genjewä bagyşlanan çäre geçirildi.

9-njy martda Medeniýet merkeziniň gurnamaklygynda Eýran Yslam Respublikasynyň Türkmenistandaky ilçisi Ali Mojtaba Ruzbahaniniň, Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň halkara gatnaşyklary bölüminiň müdiri Akmyradowa Maralyň, Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň ýakyn Gündogar dilleri kafedrasynyň müdiri Bahar Atanyýazowanyň, talyp – mugallym we pars dili öwrenijileriň gatnaşmagynda Eýranly Hekim Nyzamy Genjewä bagyşlanan çäre dabaraly ýagdaýda geçirildi.

          Çäräniň başynda Gurhan Kerimden aýat okaldy. Eýran Yslam Respublikasynyň Türkmenistandaky ilçisi Ali Mojtaba Ruzbahani Medeniýet merkezine çäräni gurnandyklary üçin sag bolsun aýdyp we hemmelere hoş geldiňiz diýdi, şeýle-de Hekim Nyzamyny hijri senenamasynyň 6-njy we miladynyň 13-nji asyrynda ýaşap geçen pars dilli şahyry Eýranyň saýlama gşwherlerinden biri hökmünde agzap şeýle diýdi: Hekim Nyzamynyň eserleriniň edebi we görnüş nukdaýnazaryndan alanyňda esasy häsiýetli aýratynlygy, onuň hekaýat etmek, suratlandyrmak we häsiýetleri açyp görkezmek güýjidir. Ol köplenç sada halk medeniýetini göz öňünde tutýar we özüniň mistiki we filosofiki pikirlerini poeziýanyň dili bilen beýan etmäge çalyşýar. Bu ýaratynlyklaryň bir nyşanyny halk arasynda ýörgünli iň bir şirin liriki hekaýat bolan “Hysrow we Şirin” eserinde görmek bolýar.

Ol sözüni dowam etdi: Nyzamynyň eserleriniň tapawutly taraplarynyň ýene biri hem, onuň ynsan we ynsanyň tebigaty baradaky pikirleridir. Umuman alanyňyzda Nyzamynyň garaýyşyça ynsan barlygyň özeninde, merkezinde durýar we ähli hadysalar oňa tarap, onuň bilen sazlaşykda we onuň bilen gös – göni baglanyşyklylykda hereketdedirler. Ynsanyň fiziki we  ruhy ölçegi bolýar. Gündogar we Günbatar dünýäsi materiýanyň we ruhuň gatyşmagyndan durýan bir bitewi ynsany biri – birine gapma – garşy iki bölege bölmäge çalyşýar. Şeýlelikde Günbatar öz ruhunyň ejirli gözleglerini – tagallalaryny maddy dünýäniň içine çümüp gitmek bilen unudýar. Gündogar bolsa, ruhy dünýäni saýlap almak we maddy dünýäni erbet we gelşiksiz hasap etmek bilen, ýoksullukda, muşakgat içinde ýaşap ýör. Hakykatynda bolsa, ynsan tebigaty ruhdan we materiýadan ybarat bitewilikdir we ony bölmek bolmaz.  

Ruzbahani sözüni dowam etdi: Musulman we aryf akyldar bolan Nyzamy ideal jemgyýeti gurmak üçin adamzat barlygynyň üç ölçeginede, ýagny şahsy ahlakdyr sosial ýokary göterilişe, adamlar bilen hyzmatdaşlyga, galyberse-de ruhy magnawy sypatlara uly üns beripdir. Ol özüniň “Pänj Gänj” (Bäş hazyna) eserinde adamzat barlygynyň ýaňy agzalan üç ölçeginede üns berýändigini görkezipdir, ynsany we onuň ruhy  sypatlaryny açyp görkezmäge çalyşypdyr. Nyzamynyň şygyrlaryndaky ynsanperwerlik meseleleri täze filosofiki aspektlary şz içine alýar we edebiýatdaky has uly, täsirli güýç görnüşine gelýär we özünden soňky şahyrlar üçin ylham çeşmesi bolup hyzmat edýär. Nyzamy on üçinji asyrda halk we mätäçler bilen egin – egine bile duran az sanly şahrylardan biridir diýip şübhesiz aýtmak bolar. Şu jähtden şu ýylda 300 ýyllygy bellenip geçilýän, iki ýurduň bilelikdäki mirasy bolan at – owazasy belent Eýranly hem Türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň eserleri bilen Nyzamy Genjewiniň eserleriniň arasynda köp sanly meňzeşliklero tapmak bolýar.

Eýran Yslam Respublikasynyň Türkmenistandaky ilçisi sözüniň soňunda iki ýurduň arasyndaky medeni hyzmatdaşlygyň berkemegi üçin edýän tagallalary üçin Türkmenistanyň ýolbaşçylaryna sagbolsun aýdyp, Nyzamynyň bir ynsan hökmünde zenan maşgala goýýan sarpasyna ünsi çekip şeýle diýdi: Zenanlaryň diňe aýal bolandyklary üçin ýazgarylýan patriarhal jemgyýetdäki döwrüniň adamlarynyň pikirleriniň tersine, Nyzamy aýallar üçin ýokary şahsyýet hasaplandy.

Soňra Nawid Rasuli Eýran Yslam Respublikasynyň Türkmenistandaky medeniýet meseleleri boýunça geňeşçisi Nyzamy Genjewiniň pars dilli Eýran şahyrynyň Eýranyň milli senenamasynda ýatlanyp geçilýänligine ünsi çekip şeýle diýdi: Pars edebiýatynyň asmany ýedi ýagty ýyldyz bilen yşyklandyrylan bolsa, şübhesiz, bu ýedi ýagty we parlak ýyldyzyň biri "Nyzamy Genjewidir".

Jenap Rasuli sözüni dowam etdi: Nyzamynyň doglan ýeri barada kitaplarda dürli maglumatlar bar. Şeýle-de bolsa, Nyzamy Genjewiniň Tafreşyň "Ta" obasyndan bolandygy baradaky sözler Nyzamynyň asyl doglan ýeri hökmünde agzalýar. Munuň iň möhüm sebäplerinden biri, meşhur Nyzamynyň bu barada öz goşgusynyň we Şeýh Bahaýiniň goşgusynyň bolmagydyr:

Nyzamy Gänje şaherinde jaýlanyldy, Emma ol Gom şäheriniň bir obasyndandy

Täfreş şaherinde “Ta” atly oba bar, Nyzamy şol ýerde dünýä indi

Medeniýet meseleleri boýunça geňeşçi Nyzamy Ferdowsini öz ussady we ýolbeledi hasaplaýar diýip sözüni dowam etdi:

• Nyzamy, Ferdowsi ýaly, her bir eseriniň başyny Hudaýyň ady bilen başlaýar.
• Nyzamy Ferdowsi ýaly Eýrana ýüregi bilen baglanan we Eýranyň medeniýetini romantiki eserleriniň aýnasynda görkezmäge synanyşan. Eýrany dünýä ýurtlarynyň arasynda ýokary orunda goýýar we şeýle işleri bilen öwünýär.
• Ferdowsi ýaly Nyzamy hem, bilim we paýhasa örän üns berýär.
• Ferdowsi ýaly Nyzamy hem, ýagşyny we ýagşylygy öwredýär we dogry durmuş ýoluny gowy we sogaply işleri etmekde görýär.
• Hususan-da, häzirki wagtda hemmeleriň dilinde sena bolan hoşniýetlilik we sahawatlylyk hakda gymmatly sözleri bar.
• Ferdowsi ýaly Nyzamy hem söýgi we gözellik, şatlyk we ýagşylykdan doly.

Ol sözüni dowam etdi: Hekim Nyzamy Genjewi, şübhesiz, pars nusgawy edebiýatynyň berk sutunlerinden biridir. Ussatlygy bilen, öz stilini we usulyny döretmegi başaran Ferdowsi we Saadi ýaly beýik şahyrlaryň arasynda orun eýeleýär.

                 Medeniýet meseleleri boýunça geňeşçi sözüniň soňunda dünýäniň dürli künjeklerinden hakyky Nyzamy söýüjileriň dünýäni şahyr ýaly alymyň beýik pikiriniň kömegi bilen ýaşamak üçin has gowy bir ýere öwürjekdigine umyt bildirdi.

Soňra Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň ýakyn Gündogar dilleri kafedrasynyň müdiri Bahar Atanyýazowa gündogar – özboluşly gadymy taryhynda we medeniýetinde ajaýyp sahypalary ýazan beýik akyldaryň, pelsepeçileriň we beýik alymlaryň watanydyr diýip sözüni dowam etdi: Dünýä belli akyldaryň arasynda Al – Horezmi, Abu Reýhan Biruny, Al Faraby, Ibn Sina, Hafyz, Ferdöwsi, Omar Haýýam, Magtymguly we başgalar bar. Şeýle akyldar alymlaryň we şahyrlaryň içinde 12 asyryň şahyry Ylýas ibn Ýusup Nyzamy gündogar edebiýatynyň taryhynda deňsiz – taýsyz yz goýan şahyrlaryň biridir. Mesnewi görnüşinde ýazylan uly göwrümli eserleri boýunça ol ussatlykda Sagdy, Ferdöwsi hem-de Jelaleddin Rumynyň belentliginde , gazal ýazmakda bolsa Hafyzdan pesde däldir.

Sözüniň dowamynda Nyzamy özüniň ylmy we pelsepewi dünýägaraýşyny dolulygyna we çuňňurlygyna öz çeper eserlerinde beýan edip bilen şahyr hasaplady. Sebäbi Nyzamynyň eserlerinde gündogar filosofiýanyň yrfan we sopuçulyk ugurlarynyň, astronomiýa, astrologiýa, geometriýa, geografiýa, taryh, edebiýat ýaly ugurlarda pikir gymmatlyklary çeper beýan edilipdir .

Ýakyn Gündogar dilleri kafedrasynyň müdiri sözüniň soňunda Nyzamynyň  edebi mirasyny öwrenmek, ylmy taýdan jemgyýetçilige ýetirmek, Gündogaryň dana şahsyýetiniň döredijiligini ýaş nesillere elýeterli etmek esasy ugurlaryň biri diýip aýdyp geçdi.

Dabaraly çäre medeni çykyşlar, Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen milli dünýä dilleri institutynyň talyplarynyň we pars dili öwrenijileriň Hosrow – Şirin eserinden goşgy okamak, makala okamak we aýdym ýerine ýetirmekleri bilen dowam etdi.

Ýadygärlik sowgat bermek, hödür – kerem etmek bilen Eýranly şahyryň ýatlama çäresi tamamlandy.